اهمیت دهه ‌اول ذی‌الحجه از نظر ۴ استاد اخلاق

به گزارش جهان نيوز، ماه ذی‌الحجه دوازدهمین و آخرین ماه سال هجری قمری است و همچنین ماه‌ حج است و بسیار پربرکت. بزرگان دین هنگامی که این ماه وارد می‌شد، اهمیت ویژه‌ای به عبادت در آن می‌دادند، مخصوصاً در دهه اول این ماه. در بعضی از روایات آمده است، شب‌های ده‌گانه‌ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب‌های دهه اول این ماه شریف است و این سوگند به خاطر عظمت آن است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به همین مناسبت سخنرانی اساتید اخلاق درباره فضیلت و جایگاه دهه اول ذی‌الحجه در ادامه می‌آید. روزگاری که شهروندان تهرانی در پای منبر این سخنان را با گوش جان شنیده‌اند:

مرحوم آیت‌الله حق‌شناس: سحر دهه ‌ذی‌الحجه بلند شو، نمی‌میری!/ برترین عمل این دهه 
این استاد فقید اخلاق درباره سحرخیزی در دهه اول ماه ذی الحجه این‌گونه می‌گوید: وقت سحر بلند شو، نمی‌میری! وقت سحر، مخصوصاً در این دهه ‌ذی الحجه، بلند شو، نمی‌میری! پروردگار درد را به واسطه‌ بیداری سحر از بدن شما جدا می‌کند و دنیا و آخرت شما را آباد می‌کند. دهه‌ ذی ‌الحجه را مغتنم بشمار. صدقه دادن در این دهه مثل این است‌ که پولی به پیغمبر (ص) بدهی تا برای شما انفاق فرماید. هر عملی در این دهه رشد می‌کند. رسول‌ اکرم (ص) فرمودند: که عمل صالح در دهه ‌اول ذی ‌الحجه  از سایر ایام محبوب‌تر است. این یک خصوصیتی است که صاحب شرع به ما توصیه کرده است.



مرحوم آیت‌الله خوشوقت: اعمال این دهه‌ ذی‌الحجه مخصوص خداست
آیت‌الله خوشوقت در پاسخ به این سؤال که چرا خداوند به دهه‌ ذی الحجه قسم خورده است؟ ابراز می‌دارد:  یک چیزهایی در عرف مردم با اهمیت و ارزشمند است که معمولاً برای اثبات مسأله‌ای به آن‌ها هم قسم می‌خورند. گاهی هم در آن چیز عرف مطرح نیست. برای اولین بار، بزرگی به یک چیزی قسم می‌خورد بعد آن چیز کسب بزرگی می‌کند و دیگران هم دنبالش می‌روند.

در جاهلیت دهه‌ ذی الحجه‌ای نبود، شفع و وتری نبود تا مردم قسم بخورند، به چیزهای دیگر قسم می‌خوردند. اما همین‌که قرآن کریم این آیات را نازل کرد و به آن‌ها قسم خورد، در نظر عده زیادی این‌ها ارزشمند شدند. معلوم می‌شود که این شفع و وتر یک چیزی هست که خدا قسم خورده است. یا طلوع فجر یک چیزی است که خدا قسم خورده است، دارای اهمیت است، یا دهه‌ ذی الحجه یک چیزی در آن است که این دهه را دارای اهمیت کرده است. این‌ها کم کم معلوم می‌شود.

اما قسم به دهه‌ ذی الحجه، دهه‌ ذی الحجه همین است که ما در آن هستیم. دهه ذی الحجه ارزشش منحصر به این است که کارهایی که در آن وارد شده است مخصوص خداست. اعمال حج مخصوص خداست، وسایط هدایت (معصومین) هم خودشان حج می‌رفتند. آن‌ها هم با رفتنشان مردم را به این عمل کمک می‌کردند. این عمل صرفاً خدایی است و ارتباط با بشر، با پیغمبر مقدسی، با امام معصومی ندارد، فقط با خداست، حجاج مُحرم می‌شوند و لبیک می‌گویند و طرف کارهایی که مشعر بر خداست می‌روند. طواف مال خداست، نماز مال خداست، رمی جمرات، منظور اطاعت فرمان خداست تا تمام شود.

این دهه‌ ذی الحجه اعمالش مخصوص به خداست. اما جاهای دیگر وسایط هم در کار هستند، چون مردم بدون واسطه نمی‌توانند مستقیم به سوی خدا بروند. لذا در غیر دهه‌ ذی الحجه زیاد دعا کردن برای وسایط ملاحظه شده است زیرا مردم هر چه ارتباطشان با وسایط وثیق‌تر و محکم‌تر باشد وسایط راحت‌تر می‌توانند آن‌ها را طرف خدا بفرستند. از این جهت سفارش شده است.

اما در دهه‌ ذی الحجه دیگر وسایط مطرح نیست، خود وسایط هم حج می‌رفتند. امام صادق (ع) هر سال با عائله می‌رفتند. تنها نه، چون جمعیت کم بود، خدا دوست دارد در مشاعر و مواقف جمعیت زیاد باشند. لذا امام سجاد (ع) از این غلام سیاه‌های ارزان زیاد می‌خریدند و قبل از حج اعمال را یادشان می‌دادند بعد آن‌جاها می‌بردند، بعد اعمال که تمام می‌شد به آن‌ها سرمایه می‌دادند و آزادشان می‌کردند. غرض این است که خدا دوست دارد آنجا شلوغ شود، اگر خلوت شود خوب نیست. مشاهد مشرفه هم همین‌جور است، خدا دوست دارد آن‌جا شلوغ شود، مردم زیاد بروند، هر چه مردم بیشتر بروند بیشتر استفاده می‌کنند.

لذا تمام این برنامه حج مربوط به خداست، حتی وسایط هم باید بروند، پیغمبراکرم (ص) می‌رفت، حضرات معصومین (ع) پای پیاده می‌رفتند تا مردم بفهمند که مهم است، لذا قابل قسم است، در این وسط اعمالی که انجام می‌گیرد مال خداست، اهمیت زیادی دارد.... لذا هم دستور نسبت به انجام این‌ها با اهمیت صادر شده و هم مردم برایش اهمیت قائل هستند. برای کسانی که موفق هستند با دید دیگری نگاه می‌کنند تا آن‌هایی که موفق نیستند، این‌ها همه‌اش اعمالی است که مربوط به خداست و اخلاص در آن شرط است و وسایط در آن نیست. از این جهت اهمیت زیادی دارد، چون برنامه اصلی این است که مردم با خدا آشنا شوند.


جایگاه اهمیت دهه اول ذی‌الحجه به روایت مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی

دانلود.mp3  
مرحوم آیت‎الله مجتبی تهرانی: این دهه، دهه­ ذکر است
در آیه شریفه دارد« وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ»؛ شما به یاد خدا و ذکر خدا باشید در ایام معدودات؛ که در روایات دارد که مراد، دهه اول ذی­حجه است که در آن سفارش شده نسبت به ذکر «وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ». در این ۱۰ روز اول ماه ذی‌الحجه خیلی سفارش شده­ است. لذا دعاهایی که وارد شده همه‌اش جنبه­ توحیدی دارد. همه بیانگر اظهار توحید است. دعاها «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ اللَّیَالِی‏ وَ الدُّهُورِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُور»، سقف هم نمی‌خواهد بگذاری ذکر است ذکر«لااله الاالله» بالاترین ذکر است؛ ذکر توحیدی است.

ببینید: جایگاه ذکر در ماه حاجیان
این دهه، دهه­ ذکر است. بخوانید این دعاها را، در این دهه این ­طور سفارش شده است.  حتی ما در روایات داریم در فضیلت این دهه به خصوص نسبت به اعمال صالحه که در این یک بحثی هم است. حتی اهل معرفت دارند که چطور ما جمع کنیم بین روایاتی که در فضیلت این دهه در ماه ذی­حجه و فضیلت ماه مبارک رمضان چه کنیم؟ این بالاتر است یا آن بالاتر است. یک بحث­‌هایی هم کرده‌اند وارد بحث نمی‌شوم.

گاهی می‌گویند که این دهه افضل از ماه مبارک رمضان است؛ حالا من اشاره کنم شما درباره روز عرفه شنیده‌اید؛ می‌گویند در ماه مبارک رمضان اگر آمرزیده نشدید «إِلَّا أَنْ یشْهَدَ عَرَفَهَ»، بعضی‌ها گفته‌اند که خود روز عرفه خصوصیت دارد و زمین عرفات زمان و مکان این‌ها را دارد، نمی‌خواهم وارد بحث‌های فقهی شوم، می‌خواهم این را عرض کنم که حتی  کار به اینجا هم رسیده، نسبت به این دهه که بالاست. می‌خواستم بگویم غفلت نکنید از این دعاها نسبت به این ایام.

اعمال نخستین روز ماه ذی‌الحجه
روز اول ذی الحجه روز ترویه است، اولین روزی که حضرت ابراهیم (ع) در خواب دید که فرزندش را قربانی می‌کند و آن روز را تماماً در اندیشه(ترویه) بود که آیا این رویای صادقه بوده یا خیر؟

ـ روزه: در روایتی از امام موسی بن جعفر (ع) نقل شده است که هر کس روز اول ماه ذی‌الحجه را روزه بگیرد، خداوند برای وی پاداش عظیمی را می‌نویسد.

ـ غسل
ـ نماز: شیخ طوسی بیان کرده است: مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه (س) را بخواند و این نماز چهار رکعت است(هر دو رکعت به یک سلام) و همانند نماز حضرت امیرالمؤمنین (ع) است؛ در هر رکعت یک مرتبه سوره «حمد» و ۵۰ مرتبه سوره «توحید» را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه (س) را بگوید، آنگاه این دعا را بخواند: «سبحان ذی العز الشامخ المنیف، سبحان ذی الجلال الباذخ العظیم، سبحان ذی الملک الفاخر القدیم، سبحان من یری اثر النمله فی الصفا، سبحان من یری وقع الطیر فی الهواء، سبحان من هو هکذا و لا هکذا غیره».

همچنین نقل شده است که نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگذارد و در هر رکعت، یک مرتبه سوره «حمد» و ۱۰ مرتبه سوره «توحید» و ۱۰ مرتبه «آیة‌الکرسی» و ۱۰ مرتبه سوره «قدر» را بخواند.

ـ در هر روز از دهه پنج دعایی را که حضرت جبرئیل برای حضرت عیسی(ع) از جانب حق تعالی هدیه آورده را بخواند و آن پنج دعا این است‏:

ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ

ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لاَ وَلَداً

ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ‏ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ

ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ

ـ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ کَفَی سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَیْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَی‏ أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِی‏ءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَی‏

برخی اعمال مشترک دهه اول ذی‌الحجه
ـ امام صادق (ع) می‌فرماید: پدرم حضرت امام باقر (ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذی‌الحجه، هر شب میان نماز مغرب و عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن: در هر رکعت بعد از «حمد»، یک مرتبه «توحید» و آیه‏ «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ‏» را بخوان، اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان و اعمال حج آن‌ها شریک می‌شوی.

ـ همچنین در روایتی از امام موسی کاظم(ع) نقل شده است که هر کس ۹ روز اول ذی‌الحجه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را برای او می‌نویسد.

اعمال نخستین روز ماه ذی‌الحجه
روز اول ذی الحجه روز ترویه است، اولین روزی که حضرت ابراهیم (ع) در خواب دید که فرزندش را قربانی می‌کند و آن روز را تماماً در اندیشه(ترویه) بود که آیا این رویای صادقه بوده یا خیر؟

ـ روزه: در روایتی از امام موسی بن جعفر (ع) نقل شده است که هر کس روز اول ماه ذی‌الحجه را روزه بگیرد، خداوند برای وی پاداش عظیمی را می‌نویسد.

ـ غسل
ـ نماز: شیخ طوسی بیان کرده است: مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه (س) را بخواند و این نماز چهار رکعت است(هر دو رکعت به یک سلام) و همانند نماز حضرت امیرالمؤمنین (ع) است؛ در هر رکعت یک مرتبه سوره «حمد» و ۵۰ مرتبه سوره «توحید» را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه (س) را بگوید، آنگاه این دعا را بخواند: «سبحان ذی العز الشامخ المنیف، سبحان ذی الجلال الباذخ العظیم، سبحان ذی الملک الفاخر القدیم، سبحان من یری اثر النمله فی الصفا، سبحان من یری وقع الطیر فی الهواء، سبحان من هو هکذا و لا هکذا غیره».

همچنین نقل شده است که نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگذارد و در هر رکعت، یک مرتبه سوره «حمد» و ۱۰ مرتبه سوره «توحید» و ۱۰ مرتبه «آیة‌الکرسی» و ۱۰ مرتبه سوره «قدر» را بخواند.

ـ در هر روز از دهه پنج دعایی را که حضرت جبرئیل برای حضرت عیسی (ع) از جانب حق تعالی هدیه آورده را بخواند و آن پنج دعا این است‏:

ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ

ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لاَ وَلَداً

ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ‏ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ

ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ

ـ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ کَفَی سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَیْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَی‏ أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِی‏ءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَی‏

برخی اعمال مشترک دهه اول ذی‌الحجه
امام صادق (ع) می‌فرماید: پدرم حضرت امام باقر (ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذی‌الحجه، هر شب میان نماز مغرب و عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن: در هر رکعت بعد از «حمد»، یک مرتبه «توحید» و آیه‏ «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ‏» را بخوان، اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان و اعمال حج آن‌ها شریک می‌شوی.

همچنین در روایتی از امام موسی کاظم (ع) نقل شده است که هر کس ۹ روز اول ذی‌الحجه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را برای او می‌نویسد.
  منبع: فارس کپی متن خبر برچسب ها: ذی الحجه حق شناس آیت الله خوشوقت آیت الله مجتهدی مجتبی تهرانی

منبع: جهان نيوز

کلیدواژه: ذی الحجه حق شناس آیت الله خوشوقت آیت الله مجتهدی مجتبی تهرانی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.jahannews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «جهان نيوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۶۳۳۵۳۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نقد شهید مطهری به نسبیت اخلاقی علامه طباطبایی

به مناسبت ایام شهادت استاد مرتضی مطهری نشستی با عنوان «رهاورد فلسفه در اخلاق؛ با نگاهی به کتاب فلسفه اخلاق شهید مطهری» در دانشگاه مفید قم برگزار شد و مجتبی مطهری فرزند آیت‌الله شهید مطهری و ابوالقاسم فنایی، رئیس دپارتمان فلسفه دانشگاه مفید، از جمله سخنرانان این مراسم بودند.

به گزارش جماران، محمدحسین مطهری در این نشست با اشاره به اینکه این برنامه درباره دستاورد‌های فلسفه برای اخلاق است، گفت: «رابطه فلسفه و اخلاق دقیقاً به قدمت خود فلسفه است و جزء مباحثی نیست که در دوره‌های متأخر درباره آن گفتگو شود. درباره پروژه‌ی فلسفه اخلاق شهید مطهری زیاد گفته و نوشته شده است.

به نظر می‌آید شاید از وجهی باعث قدردانی است و از جهتی باعث تأسف است که بیشتر تحقیقات، ناظر به زاویه خاص بحث شهید مطهری در قسمت جاودانگی اخلاقِ «درس‌های نقدی بر مارکسیسم» است که به بخشی از نظریه علامه طباطبایی اشکال کرده‌اند؛ لذا همه یا اکثر توجهات به آن بخش معطوف شده است و کتاب «فلسفه اخلاق» شهید مطهری که بحث ۱۳ جلسه ایشان در دهه ۵۰ و نزدیک به اواخر حیات شریف‌شان است، کمتر مورد پرداخت و جستار قرار گرفته است.»

استاد مطهری: "خوبی را بدی کردن کار ما ایرانیان است

بر اساس این گزارش، دکتر مجتبی مطهری نیز در این نشست با گرامیداشت سالگرد شهادت شهید مطهری، گفت: «اخلاق در عرف مردم قابل درک و هضم است و همه می‌فهمند اخلاق چیست، اما من فکر می‌کنم تعریف روان و ساده اخلاق را که خوب می‌شود هضم کرد، ملا مهدی نراقی و ملا احمد نراقی در کتاب‌های «معراج السعاده» و «جامع السعاده» آورده‌اند که "اخلاق علمی است که از معالجه و درمان رذائل اخلاقی صحبت می‌کند. " شاید در عرف اخلاق این بهترین تعریف باشد. در عرف فلسفه هم همین طور است، چون اگر بخواهد ماهیت فلسفی پیدا کند قطعاً مسائل مختلف دارد؛ لذا فعل اخلاقی، صفت اخلاقی و اندیشه اخلاقی که شهید مطهری اشاره کردند در همین وادی است.»

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: «ایشان بین فعل طبیعی و فعل اخلاقی تفاوت قائل می‌شوند. فعل طبیعی فعلی است که ما معمولاً انجام می‌دهیم. برای نمونه داد و ستد کردن، تعلیم دادن، خوردن، خوابیدن و نوشیدن و مسائل دیگر که نه قابل نکوهش و نه قابل تحسین و تمجید و نکوداشت است. اما فعل یا کار اخلاقی، فعلی است که قداست و تعالی دارد و ستایش و تمجید و تحسین دیگران را برمی‌انگیزد.

شهید مطهری از فرهنگ خودمان نمونه‌های مختلفی را ذکر کرده‌اند. برای نمونه حضرت امیر (ع) غلامی به نام قنبر داشت که وی را به بازار می‌برد، پیراهن نو را برای ایشان و پیراهن کهنه را برای خود می‌خرید و به قنبر می‌فرمود که تو جوانی و باید پیراهن نو را بپوشی. حضرت زهرا (س) هم به فضه می‌گفت ما باید با هم کار کنیم. این کار‌های اهل بیت (ع) اخلاقی است.»

او با اشاره به اینکه شهید مطهری بسیار علاقه‌مند و شیفته دعای مکارم الاخلاق بود، افزود: «دعای مکارم الاخلاق دعای بیستم صحیفه سجادیه است. ایشان می‌گفت که آرزو می‌کنم برای این دعا شرح بنویسم که فرصت نکردند لذا عباراتی از دعای مکارم اخلاق را آوردند. شهید مطهری در قضیه قنبر و امام علی (ع) و فضه و حضرت زهرا (س)، فلسفه بردگی را به آموزش تعبیر کرده‌اند و نه بهره‌کشی اقتصادی؛ در حالی که خیلی‌ها به اشتباه، بردگی را در اسلام محکوم می‌کنند؛ لذا آمدن برده‌ها به منزل ائمه (ع) به نوعی تربیت و آموزش اخلاقی آنان است. به همین دلیل شهید مطهری در ضمن دعای مکارم اخلاق، به این مسأله اشاره دارند.»

مطهری تأکید کرد: «یکی از نکته‌های جالبی که در دیدگاه ایشان است این است که معاویه هرچند آدم خبیث، منافق، ظالم و ستم‌کار است، اما در عمق فطرتش پاک است. در عمق فطرت، شعور باطن و ناخودآگاه معاویه یک فطرت پاکی آفریده شده است. به همین دلیل زمانی که عدی بن حاتم نزد معاویه از حضرت امیر (ع) تعریف می‌کند، اشک‌های معاویه سرازیر می‌شود. انسان تعجب می‌کند که معاویه با آن رذائل اخلاقی اشک بریزد و بگوید: «دیگر محال است مادر روزگار، چون علی بزاید.»

شهید مطهری می‌گوید این نشان می‌دهد که در عمق فطرت انسان‌های شرور و بد روزگار، نهاد پاکی وجود دارد. برخی تعجب می‌کردند و می‌گفتند که چطور ممکن است که عمق فطرت معاویه پاک باشد؟! لذا این نکته قابل بحث و بررسی است.»

او اظهار داشت: از نمونه‌هایی که شهید مطهری در معارف اخلاقی اشاره می‌کند، عبارت خواجه عبدالله انصاری است که: «"بدی را بدی کردن سگساری است. خوبی را خوبی کردن خر کاری است. بدی را خوبی کردن کار خواجه عبدالله انصاری است. " استاد مطهری در ادامه نکته مهمی می‌گوید که "خوبی را بدی کردن کار ما ایرانیان است. "

و در کتاب نوشته که این جمله را باید خواجه عبدالله انصاری اضافه می‌کرد. ایشان این را به عنوان تمثیل گفته نه این‌که از خواجه عبدالله بگوید. این‌که می‌گوییم در مقابل بدی، خوبی کردن "وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما" (فرقان/۶۳)، شهید مطهری می‌فرماید که اشتباه نشود؛ انسان در برابر آدم‌های نابخرد، عوام و جاهل باید انعطاف و ادب به خرج بدهد نه آدم‌های شرور، خبیث و مغرض که بخواهند انسان را خُرد کنند یا افرادی که غرض و هدف آلوده‌ای دارند.»

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «من فکر می‌کنم که یک نکته در صحبت‌های اولی ناگفته مانده است و آن این‌که بدون خودشناسی و بدون این‌که انسان گوهر و روح الهی، روح قدسی و جان الهی خود را کشف کند، احتمال این‌که مؤدب و مزیّن به فعل اخلاقی شود، نیست.

فعل اخلاقی این است که انسان اول خودِ الهی و نورانی خودش را بشناسد و دوم این‌که انسان تا از رذائل اخلاقی پاک نشود، امکان فعل و مکارم اخلاقی برای او نیست و امکان ندارد دست به این کار بزند. این که، روح الهی، روح قدسی و روح ملکوتی می‌خواهد و تا انسان روح خودش را کشف نکند، دست به کار‌های اخلاقی و مکارم اخلاقی نمی‌زند.»

او با اشاره به آیات ۹ و ۱۰ سوره شمس، افزود: «مرحوم میرزا جواد آقای ملکی تبریزی می‌گوید "این‌که قرآن این‌قدر به قلب و روح توجه کرده، به خاطر این است که تا روح تزکیه، نورانی، پاک و آسمانی نشود امکان این نیست که کردار خوب انجام دهد و خصلت‌های خوب پیدا کند". اول انسان باید قلب را تزکیه و پاک کند و از آلودگی‌ها بیرون آورد تا به فعل اخلاقی دست پیدا کند. اما امروزه در جامعه افرادی صادق، پاک و خالص زندگی می‌کنند که دنبال دنیا هستند. این‌ها معتقدند که آدم باید بخورد و دنبال منافعش باشد و از هر طریقی پول بیشتری به دست بیارود. الآن می‌بینیم که اخلاق مقداری در جامعه ما افت کرده است. این نکته‌ای است که در آثار پدر باید تکمیل کنیم.»

مطهری یادآور شد: «امام در کتاب چهل حدیث می‌گویند که اگر انسان گناه کند و به موسیقی و لهو و لعب گوش کند، روح الهی خود را از دست می‌دهد و با صورت بی‌مغز در قیامت محشور می‌شود. در کتاب چهل حدیث آمده است که انسان باید عزم و اراده داشته باشد و از گناهان پرهیز کند تا روح الهی و آسمانی او شکفته شود.

این کار مقدمه خودشناسی، اخلاق و مکارم اخلاقی است. همچنین مقدمه خداشناسی هم است که شهید مطهری در کتاب‌شان اشاره کرده‌اند؛ بنابراین شهید مطهری در تعریف اخلاق می‌گویند که از نوع زیبایی معنوی و روح است. کار اخلاقی هم از زیبایی روح است. کار زیباست از این جهت که روح زیباست.»

با بتن آرمه کردن ارزش‌های اخلاقی، احساس کردند که با علامه همراهی نکنند

بر اساس این گزارش حجت‌الاسلام و المسلمین مسعود ادیب نیز در این نشست گفت: «خیلی از هم سن و سال‌ها و هم‌نسل‌های من از شهید مطهری دین‌داری و مسلمانی خود را آموختیم و با آثار او، با نگاه جدید و عالمانه با اسلام آشنا شدیم. فکر می‌کنم بسیاری مثل من، به دنبال مطالعه آثار شهید مطهری به طلبگی علاقه‌مند شدند و به حوزه آمدند. همچنین افراد بزرگ‌تر از ما شاید در محضر او حاضر می‌شدند، در درس‌های مسجد ایشان حضور پیدا می‌کردند و از او الهام گرفتند. مع‌الاسف دست تعصب کور و جهالت این وجود گرانقدر را در زمانی که بیشترین احتیاج را به او داشتیم از جامعه ما گرفت.»

عضو هیأت علمی دانشگاه مفید قم با بیان اینکه علامه طباطبایی یکی از مبتکرترین و پر مطلب‌ترین فیلسوفان معاصر در عالم اسلام است، افزود: «شاید این جمله درست باشد که اگر شهید مطهری نبود، نه علامه طباطبایی بر سر وجد و ذوق می‌آمد که مطالب زیادی را بگوید و نه مطالب گفته شدۀ او شرح و بسط پیدا می‌کرد. کسی که کتاب "اصول فلسفه و روش رئالیسم" را خوانده باشد می‌داند که با شرح آقای مطهری می‌شود به عمق مطالب علامه رسید. یکی از ابتکاری‌ترین و کمیاب‌ترین نکاتی که مرحوم علامه طباطبایی در فلسفه دارند، نظریه اعتباریات است. جالب اینجاست که شهید مطهری به عنوان بزرگ‌ترین شاگرد و شارح علامه در این نقطه با ایشان هم‌نظر نیست؛ لذا طبیعی است که توجه همه به این نقطه جلب شود.»

او تصریح کرد: «من خیال می‌کنم که دلیل اصلی عدم همراهی شهید مطهری با علامه در این مسأله، عِرق دین‌داری و نگرانی از تضعیف جایگاه اخلاق از سوی استاد مطهری بوده است. یعنی، چون گمان ایشان این بود که دیدگاه علامه سر از نسبیت در می‌آورد و نسبیت حد یقفی نخواهد داشت.

برای محکم‌کاری در اخلاق و بتن آرمه کردن ارزش‌های اخلاقی، احساس کردند که با علامه همراهی نکنند. به همین دلیل تفاوت دیدگاه خود را بسیار لطیف و ملایم به اشکال مختلف مطرح کردند؛ ضمن اینکه ادب شاگردی و عشقی که به علامه داشتند، در جای خود محفوظ بوده است. جالب این است که مثل شهید مطهری بعضی شاگردان معظم و معزز دیگر علامه، با ایشان همراهی نکردند؛ از جمله مرحوم آیت‌الله مهدی حائری یزدی که بیان دیگری برای توجیه گزاره‌های اخلاقی دارند. همچنین مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی هم بیان دیگری دارند. ولی احساس می‌شود که شاگرد زنده علامه حضرت آیت‌الله جوادی آملی کم و بیش با علامه همراه هستند.»

ادیب در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: «معمولاً در کتب اخلاق اسلامی می‌گویند اخلاق جمع خُلق است و خُلق هم یک ملکه نفسانی در انسان است. پس اخلاق عبارت است از علم و دانشی که ملکات نفسانی خوب و بد را در انسان معرفی می‌کند و به انسان یاد می‌دهد که چگونه ملکات خوب را در خودمان راسخ کنیم و از ملکات بد پرهیز کنیم.

یعنی اخلاق فضیلت‌گرایانه به نحو بنیادین و پیش‌فرض در تعریف اخلاق اشراب می‌شود و از ابتدا اخلاق، فضیلت‌گرایانه تعریف می‌شود. اما به نظر می‌آید امروز وقتی از اخلاق می‌گوییم، درباره مجموعه گزاره‌های هنجاری حرف می‌زنیم که ویژگی‌هایی دارند و اسم‌شان را اخلاق گذاشتیم و آنان را از دیگر گزاره‌های هنجاری متمایز کردیم.»

او تأکید کرد: «من فکر می‌کنم که تفاوت عمده مرحوم علامه طباطبایی با نراقیین و قبلی‌ها و بعدی‌ها این است که ایشان سراغ این نرفته که از اول اخلاق فضیلت‌گرایانه را مبنا قرار دهد و بر اساس آن همه چیز را تعریف کند و مستقیم سراغ گزاره‌های هنجاری آمده است. گزاره‌های اخلاقی گاهی در قالب «"خوب" و گاهی در قالب "باید" بیان می‌شود. مرحوم علامه قالب باید را که جمله انشایی است و ظاهر و باطن آن انشایی هم است و صریح در انشا است، اصل گرفته و خوب را بر باید استوار می‌کند و بر اساس باید، معنا می‌کند. این برعکس بعضی متفکران دیگر است که خوب را مبنا گرفتند و از آن باید را استخراج کردند.»

عضو هیأت علمی دانشگاه مفید قم گفت: «شهید مطهری تصریح می‌فرمایند که دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی به نسبیت می‌انجامد و اخلاقیون و متدینین را نگران می‌کند، برای علاج این نسبیت به نظر ایشان آمده که بنیاد‌های مستحکم و آهنینی برای اخلاق درست کند تا از گزند تغییرات در امان باشد. علامه اخلاق را در زمرۀ اعتباریات قرار دادند؛ به صراحت هم قرار دادند و همه جای آثار ایشان از رسالة الولایه تا تفسیر المیزان همین است.

بعضی از بزرگواران می‌گفتند که علامه در المیزان دیدگاه دیگری دارند و گویی یک گوشه تصادفاً از دستش دررفته است، در حالی که اساساً این‌گونه نیست. علامه در تمام آثار خود بسیار محکم و استوار این مبنا را قبول دارد، پشت آن ایستاده و به لوازمش هم ملتزم است. در المیزان هم دیدگاه ایشان همین است که باید به تفصیل در جای خود بحث شود.»

او افزود: «مرحوم محقق اصفهانی و علامه طباطبایی، نه با عناوین دسته‌بندی شده و منظم بلکه در لابه‌لای آثارشان نشان دادند که در اخلاق هنجاری، غایت‌گرا هستند. مرحوم محقق اصفهانی تصریح می‌کند که غایت ایشان نظم اجتماعی است، مرحوم علامه تلویحاً این را می‌گوید، ولی غایات دیگری هم در آثار دیگر خود مطرح می‌کند.

پس مجموعاً از نظر حضرات، اخلاق عبارت است از قواعدی که انسان‌ها وضع می‌کنند نه لزوماً به وضع تعیینی بلکه به وضع تعیُّنی، مثل زبان برای بهبود بخشیدن به رفتار‌های خودشان و برای نیل به نتیجه‌ای در ساحت زندگی اجتماعی. حال، این ساحت زندگی اجتماعی را می‌شود خیلی گسترده‌تر دید، حتی مقاصد دینی را داخل آن تعریف کرد و گفت که احکام دینی عبارت است از اعتباریاتی که شارع مقدس برای نیل انسان به غایات و اهدافی که دین برای او تعیین کرده، وضع کرده است.»

ادیب ادامه داد: «مشکل نسبیت را هم مرحوم علامه خوب توضیح دادند و هم شهید مطهری در این بخش به خوبی بیان کردند که اگر گفتیم اخلاق از اعتبار انسانی برمی‌خیزد، اعتباریات بی‌اساس، بی‌قاعده و دل‌بخواهی نیست بلکه اعتباریاتی است که هم منشأ آن طبیعت انسان و جامعه انسانی است و هم مقصد آن امور واقعی است.

درست است که این گزاره‌ها اعبتاری هستند، اما هم ریشه در واقعیت دارند و هم آثار واقعی به بار می‌آورند. آثار واقعی آن‌ها مقاصدی است که تعقیب می‌کنیم و ریشه آن‌ها فطرت انسان، ساختار جسمی انسان، ساختار اجتماعی انسان و همه این‌ها می‌تواند باشد. همه آنچه به ساختار انسانی برمی‌گردد در معرض دگرگونی و تغییر نیست.»

او تأکید کرد: «ما اساساً کاری به اخلاق، دین و بحث فلسفی نداریم، اگر تاریخ بشر را مطالعه کنیم می‌بینیم که انسان در امور بنیادین و اساسی، قرن‌های متوالی تغییر نکرده است. انسان حب ذات دارد تغییر نکرده است، انسان شهوت دارد تغییر نکرده است، انسان غضب دارد تغییر نکرده است، انسان میل به زندگی اجتماعی دارد تغییر نکرده است و ...

که فهرست نیمه‌بلندی از این‌ها می‌شود تهیه کرد. پس مقاصد و مبانی عرصه‌هایی از زندگی انسان عوض نشده است. البته عرصه‌هایی هم در معرض تغییر قرار گرفته است؛ بنابراین چنین نیست که بر اساس دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی، همه‌ی اخلاق یک دفعه معروض نسبیت شود بلکه آنچه به عرصه‌های بنیادین تغییر نکرده یا حتی تغییرناپذیر است.»

مرحوم کمپانی استاد علامه طباطبایی معتقد بود حسن و قبح بنا و قرارداد عقلاست

بر اساس این گزارش دکتر ابوالقاسم فنایی نیز در این نشست با گرامیداشت یاد و خاطره شهید مطهری، گفت: «در فرهنگ ما چیزی به نام "فلسفه اخلاق" به عنوان یک دانش یا شاخه در فلسفه نداشتیم. چیزی که داریم علم اخلاق است که بعضی از اندیشمندان مسلمان در این زمینه تألیفاتی دارند و رویکرد اصلی آن ها، اخلاق فضیلت‌مدار است.

اما در علوم دیگر از جمله در کلام و منطق، بحث‌هایی داریم که امروزه تحت عنوان "فلسفه اخلاق" طبقه‌بندی می‌شوند. از جمله یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی که در کلام، در ذیل بحث افعال الهی مطرح می‌شود این است که حسن و قبح، عقلی است یا شرعی؟ متکلمان در پاسخ به این سؤال به دو گروه معتزلی و اشعری تقسیم می‌شوند. عموم متفکران شیعه تا این اواخر به صراحت خودشان را طرفدار نظریه معتزله می‌دانستند که معتزله قائل بودند به این‌که حسن و قبح، عقلی است.»

رئیس دپارتمان فلسفه دانشگاه مفید قم افزود: «شاید بتوان گفت که اولین و دقیق‌ترین نظریه‌پردازی در این زمینه را در آثار مرحوم شیخ محمدحسین اصفهانی مشهور به کمپانی می‌توانیم پیدا کنیم که ایشان استاد علامه طباطبایی بود. مرحوم کمپانی معتقد بود که حسن و قبح بنا و قرارداد عقلاست، عقلا دور همدیگر جمع می‌شوند و افعالی که موجب حفظ نظام می‌شود و فاعلان آن را مدح می‌کنند و کسانی را که کاری انجام می‌دهند و موجب اختلال نظام می‌شود، مذمت می‌کنند؛ لذا از تحسین و تقبیح عقلا که به نوعی قرارداد و بنای بین آن‌هاست، حسن و قبح پیدا می‌شود.»

او یادآور شد: «مرحوم علامه طباطبایی کتاب "اصول فلسفه و روش رئالیسم" را درباره نقد مارکسیسم نوشتند. از دیدگاه‌های مارکسیست‌ها این بود که معرفت نسبی است و آن‌ها قائل به نسبی‌انگاری در معرفت‌شناسی بودند. مرحوم علامه طباطبایی در مقام نقد دیدگاه مارکسیست‌ها گفتند که ما دو نوع معرفت مطلق و نسبی داریم. فلسفه، علوم و چیز‌های دیگر، معرفت مطلق می‌شود، اما معرفت نسبی، معرفت اعتباری است؛ لذا از اینجا بحث اعتباریات شروع شد و ایشان با تفکیک حقایق از اعتباریات، می‌خواستند شواهدی که مارکسیست‌ها به سود نسبیت معرفت می‌آوردند، تبیین درست و دقیقی به دست دهند تا آن نسبیت، کل قلمرو معرفت را دربرنگیرد و به قلمرو خاصی محدود شود که از نظر ایشان همان قلمرو اعتباریات است.»

فنایی با بیان اینکه شهید مطهری سعی کردند به نوعی مبنای غیر نسبی‌انگارانه برای اخلاق مطرح کنند تا به تعبیر خودشان از جاودانگی اخلاق دفاع کنند، اظهار کرد: «ما همین بحث را اگر بخواهیم در فرهنگ غرب دنبال کنیم می‌بینیم که تا همین قرن بیستم مثل خیلی از شاخه‌های دیگر فلسفه، چیزی به نام فلسفه اخلاق مطرح نیست. البته از همان دوران یونان باستان نظریه‌های اخلاقی وجود دارد و یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فیلسوفان، نظریه‌پردازی در باب اخلاق، مفاهیم اخلاقی، جایگاه اخلاق و مباحثی از این قبیل بوده است، اما این‌که ما رشته‌ی فلسفی به نام فلسفه اخلاق داشته باشیم، مورخان فلسفه، تاریخ آن را به ابتدای قرن بیستم برمی‌گردانند.»

او تأکید کرد: «بحث‌هایی که در فرهنگ خودمان در باب تعریف باید و نباید و منشأ باید و نباید و ... مطرح شده فقط قسمت خیلی کوچک و شاید بگویم کم‌اهمیتِ بحث‌هایی است که ما در فلسفه اخلاق داریم. این بحث فقط مربوط به زبان اخلاق است و در شرایط فعلی دیگر خیلی مورد توجه فیلسوفان اخلاق نیست.

چون فیلسوفان سراغ جنبه‌های دیگر اخلاق رفتند از جمله متافیزیک اخلاق، معرفت‌شناسی اخلاقی، روان‌شناسی اخلاق، رابطه اخلاق و عقلانیت و ... که بحث‌های بسیار مهم‌تر و کلیدی‌تری است که متأسفانه امروزه مورد توجه متفکران مسلمان در داخل ایران قرار نگرفته است. البته می‌شود شکل‌های پراکنده‌ای از پرداختن به این موضوعات را در آثار متفکران خودمان پیدا کنیم، ولی نه به صورت سیستماتیک، دقیق و گسترده که در غرب جریان دارد.»